AKUT ROMATİZMAL ATEŞ (KALP ROMATİZMASI) NEDİR? KİMLER BU HASTALIĞA YATKINDIR?
Akut romatizmal ateş, yatkınlığı olan çocuklarda A grubu beta hemolitik streptokok adı verilen bakterilerin neden olduğu boğaz enfeksiyonundan (farenjit) 1-3 hafta sonra ortaya çıkan, birçok sistemi etkileyebilen, iltihapla seyreden (enflamatuar) bir hastalıktır. Streptokokun yapıtaşlarına karşı çocukta oluşan anormal bağışıklık sistemi yanıtının çocuğun kalp, eklem, beyin, cilt ve cilt altı dokularına yönelmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Hastalık halk arasında kalp romatizması olarak bilinir.
Kimler Bu Hastalığa Yatkındır?
Hastalık genellikle 5 ile 15 yaşları arasındaki çocukları etkiler. Boğaz enfeksiyonunun en sık nedeni virüslerdir; beta hemolitik streptokok ise bir bakteridir. Beta hemolitik streptokoka bağlı boğaz enfeksiyonu bakteriler arasında nispeten yaygın olmakla birlikte bu bakteriye bağlı boğaz enfeksiyonu geçirenlerin sadece %1-3’ünde akut romatizmal ateş görülür. Ayrıca şunu da belirtmeliyiz ki; virüslerin ve diğer bakterilerin neden olduğu boğaz enfeksiyonundan sonra akut romatizmal ateş gelişmez. Akut romatizmal ateş ülkemizde sık rastlanılan bir hastalıktır. Kış ve ilkbahar aylarında daha sık görülür. Ailesinde akut romatizmal ateş geçirme öyküsü olanlar, kalabalık ortamlarda yaşayanlar ve sosyoekonomik durumu düşük olanlar hastalık açısından riskli grubu oluştururlar.
Hastalığın Belirti ve Bulguları Nelerdir?
Genellikle birden çok eklemi tutan gezici karakterde eklem ağrısı ve şişliği (eklem romatizması); kalp kapakları, duvar ve zarlarında iltihap, kalp kapaklarında erken dönemde yetersizlik, geç dönemde darlık (kalp romatizması); sinir sisteminin etkilenmesiyle davranış değişiklikleri, kol ve bacaklarda istemsiz hareketler; cilt döküntüsü; eklemlerin dış yüzü, sırt ile saçlı bölgedeki cilt altı dokusunda nohut büyüklüğünde şişlikler ve ateş hastalığın önemli bulgularındandır. Hastalarda bu bulguların biri veya birkaçı bulunabilir. Diğer sistemlerdeki bulgular hasar bırakmaksızın iyileşirken, kalp romatizması kalıcı romatizmal kapak hastalığına dönüşebilir. Kalp kapaklarındaki problem hafif ise kalple ilgili herhangi bir şikayete neden olmaz ancak ciddi kapak problemi olan çocuklarda kalbin hızlı atması, çabuk yorulma, halsizlik, hızlı nefes alıp verme, nefes darlığı, ödem gibi kalp yetersizliği bulguları görülebilir.
Akut Romatizmal Ateş Teşhisi Nasıl Konulur?
Direkt olarak akut romatizmal ateş (ARA) teşhisi koyduran bir test yoktur. Yukarıda sayılan belirti ve bulgulardan hastada olanlar tespit edilir, kanda iltihap düzeyini gösteren ve hastalığa sebep olan bakteriyle karşılaşılıp karşılaşılmadığını gösteren tetkikler yapılır, boğaz kültürü alınır ve elektrokardiyografi çekilir. Elde edilen bulguların güncellenmiş modifiye Jones kriterleri olarak adlandırılan, farklı ülkelerden birçok doktorun üzerinde uzlaştığı kriterlere uygun olup olmadığı değerlendirilerek hastaya akut romatizmal ateş teşhisi konulur veya bu teşhisten uzaklaşılır. Kalple ilgili hiçbir belirti ve bulgusu olmayan, hatta üfürüm bile duyulmayan bazı hastalar ancak ekokardiyografi ile kalp tutulumunun gösterilmesiyle tanı alırlar. Yine hastalığın silik bulgularla seyretmesi nedeniyle başlangıçta tanı almayan bazı hastalar, vücuttaki iltihap yatıştıktan aylar veya yıllar sonra ekokardiyografi incelemesinde kronik romatizmal kapak hastalığının saptanmasıyla tanı alırlar.
Hastalık Nasıl Tedavi Edilir?
Hastalığın ilk dönemlerinde aspirin veya kortizon gibi iltihap önleyici ilaçlarla yaygın iltihap yatıştırılır. İltihabın belirgin olduğu dönemde hasta birkaç hafta yatak istirahatine alınır. Hastalığın tekrarlamaması için üç haftada bir penisilin iğnesi önerilir. İstemsiz hareketleri olanlara bu hareketleri azaltıcı ilaçlar verilir. Ağır romatizmal kapak hastalığına bağlı kalp yetersizliği varlığında idrar söktürücü ve kalbin art yükünü azaltıcı ilaçlarla yetersizlik kontrol altına alınmaya çalışılır. Ciddi kapak problemi olup kalp yetersizliği kontrol altına alınamayanlarda kalp kapaklarının ameliyatla tedavi edilmesi gerekebilir. Özellikle erişkin yaşlarda gelişebilen kapak darlıklarının balon valvuloplasti uygulaması ile genişletilmesi denenebilir.
Hastalığın İzlemi Nasıldır?
Hastalığın başlangıcındaki iltihaplı dönem geçtikten ve diğer sistemlerdeki bulgular geriledikten sonra sadece hafif romatizmal kapak hastalığı olanların genellikle herhangi bir şikayeti olmaz. İltihap azaltıcı tedavi kesildikten sonra bu hastalara sadece hastalığın tekrarlamasını önleyen penisilin tedavisi 21 günde bir uygulanır. Ağrılı olduğundan çocukların hoşuna gitmese de hastalık tekrarladığında daha ciddi seyrettiğinden penisilin tedavisi aksatılmamalıdır. Penisilin tedavisi kalp tutulumu olmayanlarda en az 5 yıl, olanlarda en az 10 yıl devam ettirilir. Kapak tutulumu daha ciddi olup kalp boşlukları genişleyenler ile kalp yetersizliği gelişenler penisilin yanında idrar söktürücü ve/veya art yük azaltıcı ilaçlar da kullanırlar. Bu tedavilere rağmen bulguları ilerleyenlerin kalp kapaklarına müdahale edilmesi gerekebilir.
